λίθοι, πολύτιμοι

Έτσι ονομάζονται τα ορυκτά (γενικώς κρυσταλλικά, αλλά μερικές φορές και άμορφα) που χρησιμοποιούνται ως διακοσμητικά αντικείμενα εξαιτίας της ωραιότητας, της σκληρότητας και της σπανιότητάς τους, αφού υποβληθούν πρώτα σε ειδική κατεργασία. Διακρίνονται γενικά σε π.λ. και ημιπολύτιμους λίθους (σκληροί λίθοι). Οι πρώτοι είναι πιο σπάνιοι και μεγαλύτερης αξίας, αν και η διάκριση αυτή είναι συμβατική, γιατί οι ημιπολύτιμοι λίθοι γνώρισαν και γνωρίζουν ευρύτατη χρήση για την κατασκευή κοσμημάτων και πολύτιμων αντικειμένων. Η χρήση των π.λ. χρονολογείται από πολύ παλιά. Μνεία τους γίνεται στη Βίβλο, ενώ στους αιγυπτιακούς τάφους βρέθηκαν π.λ. σκαλισμένοι με ανάλογες παραστάσεις. Επίσης, οι αρχαίοι, Έλληνες και οι Ρωμαίοι, γνώριζαν την κατεργασία του διαμαντιού (αναφέρεται στον Θεόφραστο και στον Πλίνιο). Οι τέχνες της κοσμηματοποιίας και της χρυσοχοΐας, όπως και της χαρακτικής και της γλυπτικής (χάραξη σκληρών λίθων, επεξεργασία δακτυλιόλιθων) αποτελούν δείκτη της προόδου κάθε πολιτισμού. Η εμπορική αξία των π.λ. προσδιορίζεται από ορισμένες ιδιότητές τους: το ειδικό βάρος (ενδιαφέρει ιδιαίτερα για τη διάκριση των πραγματικών π.λ. από τις απομιμήσεις)· η σκληρότητα (δηλαδή η αντίσταση της πέτρας στη χάραξη με αιχμηρό αντικείμενο)· το χρώμα (αν και για ορισμένες πέτρες, όπως το διαμάντι και το λευκό ζαφείρι, η απουσία χρώματος δίνει μεγαλύτερη αξία)· ο δείκτης διάθλασης και η διπλοθλαστικότητα. Σκοπός της κατεργασίας των π.λ. είναι η δημιουργία ενός κατάλληλου σχήματος, έτσι ώστε να αναδεικνύονται καλύτερα οι ανακλαστικές τους ιδιότητες (οι ιριδισμοί του φωτός). Γι’ αυτό και υποβάλλονται σε πλευροτομή ή τομή, ανάλογα με τις φυσικές τους ιδιότητες. Οι τύποι τομής που χρησιμοποιούνται περισσότερο είναι κατά επίπεδες ή κατά κυρτές επιφάνειες. Τα πιο συνηθισμένα σχήματα που προκύπτουν κατά την πρώτη περίπτωση είναι το μπριλάντι και η ροζέτα (διαμάντι). Στην περίπτωση κυρτών επιφανειών (οπάλιος, όνυχας, αχάτης κλπ.), τα σχήματα είναι το δάκρυ, το μαργαριτάρι, το αχλάδι κλπ. Όσον αφορά τη χρυσοχοϊκή, οι πιο περιζήτητοι π.λ. είναι το διαμάντι και η ομάδα των π.λ. που προέρχονται από το κορούνδιο. Το διαμάντι είναι ένας σχεδόν απόλυτα καθαρός κρυσταλλικός άνθρακας. Όταν είναι καθαρό είναι άχρωμο και μπορεί με την παρουσία προσμείξεων να λάβει χρώμα κίτρινο, ροζ, γαλάζιο, πράσινο, μαύρο ή γκρίζο. Το κορούνδιο είναι οξείδιο του αργιλίου, με ποικίλες ονομασίες ανάλογα με το χρώμα του, όπως λευκός σάπφειρος (άχρωμο διαυγές), ρουμπίνι (κόκκινο διαυγές), σάπφειρος (κυανό διαυγές), ανατολικός αμέθυστος (ιώδες διαυγές), ανατολικό σμαράγδι (πράσινο διαυγές), ανατολικό τοπάζι (κίτρινο διαυγές) και υάκινθος (καστανοκόκκινο). Στην κοσμηματοποιία, μεγάλη ζήτηση έχουν ο σάπφειρος με σκούρο λουλακί χρώμα (ινδικό), που ονομάζεται αρσενικός σάπφειρος ή με ανοιχτό γαλάζιο (θηλυκός σάπφειρος), το ανατολικό σμαράγδι (δεν πρέπει να συγχέεται με το σμαράγδι που έχει ως βάση τη βήρυλλο, από το οποίο και διακρίνεται από τη μεγαλύτερη σκληρότητα και πυκνότητα) και το ρουμπίνι, που όταν έχει έντονο κόκκινο χρώμα, είναι διαφανές και ακηλίδωτο. Άλλες ποικιλίες π.λ. είναι ο γρανάτης, ο oπάλιος και το τουρκουάζ. Στις σκληρές πέτρες (ημιπολύτιμοι λίθοι) ανήκουν ο χαλκηδόνιος (με τις πολυάριθμες ποικιλίες του, όπως ο αχάτης, ο όνυχας, ο σάρδιος, το χρυσοπράσιο, το καρνεόλιο κ.ά.), ο μαλαχίτης, ο σερπεντίνης, ο ακτινόλιθος (νεφρίτης, σμαραγδίτης κ.ά.) και ο τουρμαλίνης, που βρίσκει μεγάλη χρήση στην κοσμηματοποιία χάρη στη μεγάλη ποικιλία των χρωμάτων του. Ένας από τους πιο γνωστούς πολύτιμους λίθους σε ακατέργαστη κατάσταση, η βήρυλλος ακουαμαρίνα.